یکی از مشکلات من این است که اصلاً تمرکز حواس ندارم و هنگام نماز و درس‌خواندن، اصلاً نمی‌توانم به یک مسئله بیندیشم و زود حواسم پرت می‌شود. چه کنم؟
یاسر جندقی، ادبیات عرب
هرگز حدیث حاضر غایب شنیده‌ای
من در میان جمع و دلم جای دیگر است
دوست عزیز!
پاسخ به این پرسش را با یک سؤال آغاز می‌کنم:
تمرکز حواس چیست؟
یکی از مهم‌ترین عوامل یادگیری، یادسپاری و بازیافت اطلاعات، تمرکز حواس است. اساس تمرکز حواس، هماهنگی ذهنی است؛ یعنی اراده معطوف به هدف؛ به زبان ساده‌تر، به خود یادآوری کنیم که چه‌کار یا هدفی را پی می‌گیریم. پاسخ‌گو، خود به یاد دارد که این مسئله در عبادت و نیایش، بارها برایش اتفاق افتاده است. هرگز فراموش نمی‌کنم که حدود 22 سال پیش، وقتی نوجوان بودم، عدم حضور قلب در نماز یا نداشتن حواس متمرکز بر عبادت، نگرانم می ساخت. این مشکل را با بزرگی که مدرس قرآن بود، در میان گذاشتم. فرمود: قبل از نیت و تکبیره الاحرام، به خود تلقین کن که در این لحظات، در برابر مهم ترین کار قرار داری و باید آن را در مدت معین و شرایط خاص، به نحو احسن انجام دهی. در وسط عبادت و نماز هم چند بار به خود یادآوری کن. بعد از مدتی، این رفتار یا تلقین، درونی می گردد. سپس تمرین دوم را انجام بده که آن تأمل بر کلمات و عبارات نماز یا دعاست. بنده سال هاست که از این تجربه گران بها استفاده می کنم و لذت می برم.
نتیجه بحث، تا این جا چنین است: اگر ما حواس خود را برای انجام کاری هماهنگ کرده، به آن کار معطوف کنیم، تمرکز حواس ایجاد کرده‌ایم و هر چه تمرکز بیشتر باشد، یادگیری، دقیق‌تر، کامل‌تر و ماندگارتر خواهد بود. تمرکز کم به گسستگی مطالب، بی‌نظمی ذهنی، آشفتگی روانی و فراموشی می‌انجامد.
عوامل ایجاد تمرکز حواس
1. قصد
تا انگیزه و نیاز به چیزی نباشد، تمرکز حواس و توجه به آن امر، دقیق نخواهد بود. برای آن که به چیزی توجه پیدا کنیم، باید انگیزه‌ای نسبت به آن در ما پدید آید. در زمینه امور درسی و تحصیلی، مقاصدی چون پیشرفت، موفقیت، رقابت سالم، اتمام تحصیل، یافتن شغل، مقام و منزلت اجتماعی، رفع نیازهای مادی زندگی، ازدواج و... می‌تواند موجب تمرکز حواس گردد.
2. زمان، مکان و شرایط مطالعه
مطالعه منظم در زمان‌های تعیین شده و در مکان ویژه این کار، به‌شرط تداوم، در ایجاد تمرکز، تأثیر بسزا خواهد داشت. وقتی در مکان تعیین شده یا مثلاً پشت میز کار خود قرار گرفتیم، به‌آرامی، تمرکز در ما شکل می‌گیرد. البته اگر شرط‌های زیر را رعایت کنیم:
الف) لَم ندهیم.
ب) از شل‌شدن بیش از حد عضلات جلوگیری کنیم.
ج) از لباس‌خواب و راحتی بهره نگیریم.
د) ارتباط خود را با دنیای خارج قطع کنیم.
ه) گرمای مکان مطالعه را طبیعی و متوسط نگه داریم.
و) از سروصدا دوری کنیم.
ز) از برنامه‌های تلویزیونی دور بمانیم.
3. پرهیز از خیال بافی
خیال‌بافی، غرق‌شدن در خاطرات گذشته و یادکرد مشکلات، از عوامل مُخل تمرکز است و سراغ مطالعه گرانی می‌آید که مجال لازم را به آن‌ها می‌دهند. عبادت ارجمند و مطالعه هدفمند، اجازه خیال‌بافی نمی‌دهد.
4. تعارض انگیزه ها
برای داشتن تمرکز حواس، باید به بلاتکلیفی خود پایان دهیم؛ از میان انگیزه‌های مختلف و متنوعی که ما را احاطه کرده‌اند، با انتخاب درست، یکی را برگزینیم و بقیه را به حاشیه ذهن برانیم.
5. مرور ذهنی
مرور فعالیت قبل از انجام آن که اصطلاحاً «نقشه ذهنی» خوانده می‌شود، تمرکززاست؛ چنان‌که آغاز کار با اضطراب و بدون برنامه و مقدمه، تمرکززداست. وقتی سیر فعالیت علمی را در ذهن به‌سرعت مرور می‌کنیم، آموخته‌ها و اطلاعات نهفته در حافظه درازمدت به صفحه هوشیار حافظه حاضر می‌شوند و در نتیجه، برای تمرکز حواس در یادگیری، آمادگی فزون‌تری به دست می‌آوریم.
تمرینات تقویت حافظه و تمرکز، بسیار سودمندند. این تمرینات، بارها در کارگاه‌های فراوان، به فراگیران، آموزش داده شده، به رضایت بسیار آن‌ها انجامیده است و مطالعه آن می‌تواند خوانندگان را در موفقیت بیشتر تحصیلی یاری دهد. در این نوشتار، یادکرد نکات زیر کافی می‌نماید:
الف) متخصصان فراروانی معتقدند که بهترین روش برای یادگیری بهتر و دقت بیشتر، برخورد سؤالی با موضوع، متن یا محتوای موردمطالعه است.
ب) تمرکز، تابع مستقیم نوع حافظ است.
ج) مطالعه چند کتاب در این زمینه سودمند است؛ از جمله کتاب «مدیریت زمان» اثر لوتار جی سی ورت (ترجمه توکلی نیا) و کتاب «57 راه برای تقویت حافظه».
.
.
.
منبع: مجله پرسمان