برای ناهار به خانهٔ دوستم دعوت شده بودم. باهم مشغول چیدن سفره بودیم که آرمان، پسر هشت‌ساله‌اش، از مدرسه رسید. به‌محض اینکه پا به داخل خانه گذاشت، دوستم رو کرد به او و گفت: «سریع جوراب‌هات رو در بیار و بشور؛ زود باش!» آرمان هم فریاد زد: «نمی‌خوام حوصله ندارم!» دوستم فریاد بلندتری کشید: «یعنی چی حوصله ندارم؟ می‌خوای ما رو با بوی جورابت خفه کنی؟ زود باش!» آرمان از اتاق خودش داد زد: «گفتم حوصله ندارم!» و این بار مادر شروع کرد به تهدید کردن: «یا همین‌الان می‌ری و جورابت رو می‌شوری، یا دیگه خبری از ناهار نیست و گشنه می‌مونی!» آرمان هم با لجبازی تمام، پاسخ داد: «اصلاً ناهار هم نمی‌خورم؛ خوب شد؟» دوستم که از شدت عصبانیت سرخ شده بود، رو کرد به من و گفت: «تو بگو من با این بچه چی کار کنم؟ داره دیوونه‌ام می‌کنه!» خنده‌ام را به‌زحمت جمع کردم و گفتم: «شاید بهتر بود صبر می‌کردی تا بعد از برگشتن از مدرسه، کمی استراحت کنه و خستگی‌ش در بره، یا حداقل یه چیزی بخوره و سرحال بیاد، بعد ازش می‌خواستی جوراب‌هاش رو بشوره. بچه‌ها وقتی گرسنه و خسته هستن، معمولاً همکاری نمی‌کنن». دوستم جواب داد: «نه بابا! این بچه همیشه همینه؛ یه بچهٔ تخس و لجبازه!» توی دلم گفتم: «با من هم اگر این‌جوری برخورد می‌شد، قطعاً لجبازی رو انتخاب می‌کردم!»
روش‌های اشتباه
برخی از والدین معمولاً برای وادار کردن فرزندان خود به انجام کارها از یکی از این روش‌ها یا ترکیبی از آن‌ها استفاده می‌کنند:
۱. سرزنش و متهم کردن: «بازم لباست رو اینجا گذاشتی؟» چند بار باید بهت بگم؟ اصلاً حرف توی سر تو نمی‌ره! اصلاً حرف گوش نمی‌دی!»، «ای خدااا از دست این بچه ذلّه شدم!» و ...
۲. به کار بردن القاب ناخوشایند: «یعنی این‌قدر گیج و حواس‌پرتی که همه‌چیز رو من باید بهت بگم؟»، «چرا این‌قدر کثیف و شلخته‌ای؟» و ...
۳. تهدید کردن: «اگه یه بار دیگه به اون وسیله دست زدی، یه کتک حسابی می‌خوری!»، «تا سه می‌شمرم، آگه لباست رو عوض نکردی، از ناهار خبری نیست» و...
۴. دستور دادن: «همین‌الان این سطل آشغال رو می‌بری بیرون»، «در عرض ده دقیقه باید اتاقت مرتب بشه».
۵. سخنرانی و نصیحت کردن: «مگه به شما در مورد اهمیت نظم توی مدرسه چیزی یاد ندادن؟»، «تو نمی‌دونی نظم لازمهٔ موفقیته؟ وقتی هیچ‌وقت هیچ‌چیزی رو سر جاش نمی‌ذاری، چطور می‌خوای در آینده مسئولیت کارهای بزرگ رو به عهده بگیری؟» و...
۶. مقایسه کردن: «چرا مثل برادرت نیستی؟ اون همیشه کارهاش رو به‌موقع انجام می‌ده»، «از بچه‌های مردم یاد بگیر، کی مثل تو این‌قدر شلخته لباس می‌پوشه» و...
۷. طعنه و کنایه زدن: «این چه وضع مشق نوشتنه؟ نکنه انتظار داری معلم بتونه خط میخی تو رو بخونه؟»، «با این لباس‌های قشنگی که پوشیدی تو خیابون همه بهت می‌خندن» و ...
حتماً می‌توانید حدس بزنید کودکان و نوجوانان بعد از شنیدن چنین جملاتی دچار چه احساساتی می‌شوند. خود شما نیز احتمالاً زمانی در جایگاه فرزند، چنین جملاتی را از والدین خود شنیده‌اید؛ اما باوجوداینکه می‌توانیم احساس بد خود بعد از شنیدن این سخنان را به یاد بیاوریم، چرا شبیه همین جملات را به فرزندان خود می‌گوییم؟ جواب ساده است؛ ما به‌سختی می‌توانیم رفتاری غیر از آنچه آموخته‌ایم را از خود نشان دهیم. ما نیاز به تلاش زیادی داریم که الگوهای غلطی که از کودکی آموخته‌ایم را تکرار نکنیم. پس شیوهٔ صحیح رفتار چیست؟
چگونه بچه‌ها را به انجام کارهای مدنظرمان ترغیب کنیم؟
۱. شرح دهید: آنچه مشاهده می‌کنید و یا وضعیت موجود را شرح و توضیح دهید: «حولهٔ خیس روی تخت افتاده»، «پنیر بیرون از یخچال مونده». این روش به‌ویژه برای بچه‌های کم‌توجه مفید است و هیچ بار منفی یا سرزنش‌گرانه‌ای ندارد.
۲. در صورت نیاز، اطلاعات لازم را ارائه دهید: «حوله، رختخواب رو خیس می‌کنه»، «اگر پنیر توی یخچال نباشه خراب می‌شه»؛ زیرا گاهی بچه‌ها به دلیل نداشتن اطلاعات مرتکب برخی اشتباهات می‌شوند.
۳. موضوع را با یک کلمه بیان کنید: «آرمان! حوله»، «فاطمه! پنیر». وقتی بچه‌ها مرتباً چیزی را فراموش می‌کنند، گاهی گفتن یک کلمه جهت یادآوری، مفیدتر از سرزنش‌ها و سخنرانی‌های پی‌درپی و خسته‌کننده است و همچنین موجب صرفه‌جویی در وقت گران‌بهای شما می‌شود.
۴. احساس خود را بیان کنید: «از خوابیدن روی رختخواب خیس خوشم نمیاد»، «وقتی پنیر بیرون بمونه و خراب بشه ناراحت می‌شم؛ چون اسراف می‌شه». گاهی توضیح احساس خودمان در مورد رفتار کودک، بهترین راه برای متوقف کردن آن رفتار است.
۵. یادداشت بگذارید: به‌عنوان‌مثال می‌توانید بالای آویز حوله، چنین یادداشتی قرار دهید: «لطفاً مرا در جای خودم قرار دهید تا خشک شوم. متشکرم، حولهٔ شما». یا روی در یخچال، چنین یادداشتی بگذارید: «لطفاً پنیر را اینجا بگذارید». بچه‌ها معمولاً از این روش استقبال می‌کنند؛ زیرا برای آن‌ها جنبهٔ سرگرم‌کننده‌ای دارد. حتی در مورد کودکانی که هنوز خواندن بلد نیستند، می‌توانید از طریق نقاشی کشیدن یا توضیح نوشته، این کار را انجام دهید.
منبع: ماهنامه خانه خوبان