ازدواج سیاسی «امام جواد (علیه‌السلام)»

مأمون با فرستادن دخترش ام‌الفضل به خانه امام جواد ^{(علیه‌السلام)} می‌خواست همیشه او را زیر نظر داشته باشد و از کارها و اخبار خانه ایشان بی‌خبر نماند و دخترش نیز به‌راستی وظیفه خبرچینی و گزارشگری را به‌خوبی انجام می‌داد و با این وصلت، امام را با دربار پر عیش و نوش خود مرتبط ساخته و می‌خواست آن بزرگوار را به لهو و لعب و فسق و فجور نسبت دهد و بدین ترتیب بر عظمت و قداست امام لطمه وارد سازد و او را در انظار از مقام ارجمند عصمت و امامت، ساقط و خوار و ضعیف نماید.

محمدبن‌ریان می‌گوید: مأمون هر چه می‌کوشید امام جواد ^{(علیه‌السلام)} را به لهو و لعب وادار سازد، موفق نمی‌شد. در مجلسی که برای جشن ازدواج امام ^{(علیه‌السلام)} برپا ساخت صد کنیز زیبا را که هر یک جامی پر از جواهرات در دست داشتند واداشت تا چون امام وارد شد و برجای خود نشست به استقبال او بروند و آنان این کار را کردند، اما امام هیچ اعتنایی به آنان نکرد و عملاً فهماند که از این کارها بی زار است. ⁽¹⁾

در همین مجلس، مطربی را برای خواندن و نواختن آورده بودند، اما همین‌که او کار خود را شروع کرد امام بانگ بر او زد: «از خدا بترس». مطرب از صلابت فرمان امام که از ژرفای معنویت و نیروی الهی و ولایی آن گرامی مایه داشت چنان مرعوب شد که آلات موسیقی از دستش فروافتاد و دیگر هرگز تا زنده بود نتوانست از دست‌هایش برای ساز و نوا استفاده کند. ⁽²⁾

درواقع، مأمون با این وصلت می‌خواست علویان را از اعتراض و قیام علیه خود بازدارد و خود را دوست دار و علاقه‌مند به آنان نشان دهد.

از دیگر اهداف مأمون، عوام‌فریبی بود؛ چنان‌که گاهی می‌گفت: من به این وصلت اقدام کردم تا ابوجعفر ^{(علیه‌السلام)} از دخترم صاحب فرزندی شود و من پدربزرگ کودکی باشم که از نسل پیامبر ^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} و علی‌بن‌ابیطالب ^{(علیه‌السلام)} است. ⁽³⁾ اما خوشبختانه این حقه مأمون نیز بی‌نتیجه بود، زیرا دختر مأمون هرگز فرزندی نیاورد و فرزندان امام جواد ^{(علیه‌السلام)} همگی از خانمی نیک‌سیرت و بزرگوار به نام «سمانه مغربیه» به وجود آمدند. ⁽⁴⁾

امام جواد ^{(علیه‌السلام)} مجبور به این ازدواجِ کاملاً سیاسی شد. اصولاً زندگی با مأمون برای آن حضرت رنج‌آور و تحمیلی بود و به همین دلیل امام در بغداد نماند و با خانواده‌اش به مدینه بازگشت و تا سال 220 در آنجا ماند و با بازگشت به مدینه منورِه سوءاستفاده‌های مأمون را از طرح مسئله ازدواج خنثی کرد و با دور شدن از مرکز خلافت عباسیان به زندگی خانوادگی و کشاورزی و رسیدگی به امور شیعیان و ارشاد و راهنمایی آنان پرداخت. گرچه این آرامش نسبی در زندگی امام زیاد به طول نینجامید و پس از مرگ مأمون در سال 218 هجری جانشین وی معتصم به تحریک «ابن‌ابی‌داود» قاضی بغداد که دل‌پری از امام داشت، امام را به بغداد فراخواند و از جوسازی و تحریک و شهادت دروغین علیه آن حضرت خودداری نکرد و هم چون برادرش مأمون بزرگان مذاهب گوناگون را به مناظره و مجادله با امام جواد ^{(علیه‌السلام)} دعوت می‌کرد تا شاید در این گفت‌وگوها لغزشی از امام جواد ^{(علیه‌السلام)} گرفته شود. ولی عظمت علمی وی موجب اعتبار و علو بیشتر مقام آن حضرت می‌شد.

معتصم هنگامی‌که راه‌های گوناگون را برای تخریب و ترور شخصیت آن حضرت امتحان نمود و شکست خورد، تصمیم گرفت وی را به قتل برساند. بدین منظور از دشمن خانگی امام جواد ^{(علیه‌السلام)} و به‌اصطلاح ستون پنجم خود ام‌الفضل استفاده کرده و او را مأمور چنین کاری کرد.

ام‌الفضل نیز که از آن حضرت فرزندی نداشت و با همسر خود نیز میانه خوبی نداشت اصرار عمو و برادر خود را دراین‌باره پذیرفت و حجّت خدا، امام بر حق شیعیان، جوان رشید علوی، نور چشم نبوی را در عنفوان جوانی مسموم کرد و ننگ و نفرت ابدی را برای خود خرید.

خطبه عقد ازدواج

در مجلس عقد امام جواد ^{(علیه‌السلام)} با ام‌الفضل، مهریه به همان اندازه مهریه حضرت زهرا ^{(سلام‌الله‌علیها)} تعیین شد و امام جواد ^{(علیه‌السلام)} پس از حمد و ثنای الهی فرمود: «همانا محمدبن‌علی‌بن‌موسی ^{(علیه‌السلام)}، ام‌الفضل دختر عبدالله مأمون را به 500 درهم نیک برای همسری خواستگاری می‌کند، ای امیر مؤمنان! آیا او را به این مهریه همسر من می‌کنی؟» مأمون گفت: «آری ای ابوجعفر، ام‌الفضل دخترم را همسر تو نمودم به همان مهریه مذکور، آیا همسری او را پذیرفتی؟» امام جواد ^{(علیه‌السلام)} فرمود: «آری، پذیرفتم و به آن راضی شدم.»⁽⁵⁾

پی‌نوشت:

1) کافی ج 1، ص 494.
2) همان.
3) تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 454.
4) منتهی الامال، ج 2، ص 235.
5) وسائل شیعه، ج 15، ص 8، احتجاج طبرسی، ج 2، ص 242؛ محمد محمدی اشتهاردی، نگاهی بر زندگی امام جواد (علیه‌السلام)، ص 62 و 63.

منبع: مجله معارف اسلامی