اشاره:
در چند شماره قبل به موضوع چندهمسری یا همان تعدد زوجات پرداختیم و تا حدود زیادی برخی از ابهامات و جزئیات این موضوع مهم و حساسیت‌برانگیز را موردنقد و بررسی قرار دادیم. در این شماره به مسئله‌ای مهم که بی‌ارتباط با موضوع قبل نیست یعنی مسئله ازدواج موقت، خواهیم پرداخت.
به‌یقین مسئله ازدواج موقت یا «متعه» و یا به تعبیر متعارف «صیغه» یکی از پررمز و رازترین احکام دینی مربوط به امور اجتماعی در اسلام است که هم در بین فرقه‌های مختلف اسلامی و هم در بین اهل تشیع همواره محل بحث و تأمل بوده است. تا جایی که برخی این دستور را نشانه انحراف عمیق فکری و عملی در اسلام و برخی نشانه ترقی و اوج واقع‌بینی در آن دانسته‌اند.
تقریباً در اصل مشروعیت این عمل، تردیدی در بین هیچ‌یک از فرقه‌های اسلامی نیست. با این تفاوت که بسیاری از اهل سنت معتقدند که تجویز این عمل امری محدود و مربوط به عصر پیامبر بوده و بعدازآن، این امر توسط برخی از خلفا ممنوع شده است و دیگر نمی‌توان حکم به جواز این امر داد. در مقابل، شیعیان بر اساس آیات و روایات متعددی که در این زمینه واردشده، حکم به جواز این امر داده‌اند و ممنوعیت این عمل را از ابتدا نوعی بدعت و انحراف در دین قلمداد نموده‌اند.
درهرحال، هرچند اهل سنت در منابع علمی و غیرعلمی خود همواره این باور شیعه را مورد نکوهش و تمسخر قرار داده‌اند و بر آن خرده گرفته‌اند، اما شواهد و قرائن، از گذشته تابه‌حال نشان می‌دهد که بزرگان اهل سنت به مشروعیت این عمل معتقد بودند و خود به آن مبادرت می‌ورزیدند. حتی در زمان کنونی هم شکل‌های جدیدی از ازدواج در برخی کشورهای عربی رواج یافته که مشابهت شدیدی با ازدواج موقت و متعه دارد.
درهرحال آنچه قطعی است این‌که ازدواج موقت حتی در جامعه ما نیز در زمره امور بسیار منفی و حتی از خطوط قرمز اجتماعی به‌حساب آمده و در سطح وسیع رسانه‌ای و غیره، با آن مقابله و مبارزه شدید می‌شود. درعین‌حال که بسیاری از افراد آن را تنها راهکار برای حل برخی از معضلات و مشکلات عمیق فردی و اجتماعی می‌دانند. درنتیجه باید دید اصولاً جایگاه ازدواج موقت در تفکر اسلامی کجاست؟!
ماهیت ازدواج موقت
قبل از هر چیز باید دانست که در حقیقت و ماهیت، هیچ تفاوت عمده‌ای بین ازدواج موقت و دائم نیست. در ازدواج موقت همانند ازدواج دائم، نوعی عقد انجام می‌شود که در ضمن آن با تعیین مهریه و مدت دو طرف مسئولیت‌هایی را در قبال یکدیگر بر عهده می‌گیرند و موظف به رعایت تکالیفی متقابل می‌گردند.
البته با این تفاوت که در این ازدواج محدوده زمانی معینی برای این پیوند زناشویی فرض می‌شود و با پایان یافتن این زمان یا با بخشش زمان باقیمانده از طرف مرد، ازدواج و محرمیت منتفی شده و دیگر نیازی به طلاق نیست. درحالی‌که در ازدواج دائم از بین بردن عقد حتماً نیازمند طلاق است.
به‌علاوه حجم تعهدات طرفین در ازدواج موقت نسبت به هم قدری کم‌تر از ازدواج دائم است و زوجین از هم ارث نمی‌برند و زن برای اموری نظیر خروج از خانه نیازمند اجازه شوهر نیست و نفقه او نیز بر عهده همسر قرار ندارد.
نکته بسیار مهم در خصوص ازدواج موقت آن است که از یاد نبریم جایگاه ازدواج موقت در بسیاری از موارد رابطه مستقیمی با روابط و نیازهای جنسی ندارد و این عمل درواقع راهکاری در خصوص رعایت حدود شرع در روابط با جنس مخالف است.
به عبارات روشن‌تر، ازدواج موقت در ابعاد گوناگون کارکردهای مختلف و بسیار مفیدی مانند آشنایی‌های پیش از ازدواج و محرمیت‌های خانوادگی و حل مشکلات فرزندخواندگی و روابط آسان بین برخی سالمندان و پرستاران و مانند آن را دارد که از ذکر موارد و جزییات آن خودداری می‌کنیم؛ اما به‌وضوح می‌توان دریافت که در موارد عدیده‌ای سهولت انجام ازدواج موقت و تعهدات مختصر آن و عدم نیاز به اجرای طلاق برای فسخ آن، این امر را تبدیل به راه‌حلی مناسبی در مورد برخی از ضرورت‌های خاص نموده است. هرچند مبنای کلی و مشکل اساسی با این مسئله در خصوص ازدواج‌هایی است که بهره‌مندی جنسی در آن مطرح بوده و نقش اصلی را ایفا می‌کند که البته این بخش مقوله اصلی در این نوع ازدواج نیز محسوب می‌شود.
نگاه دقیق اسلام در مورد ازدواج موقت
با بررسی و دقت در خصوص مسئله ازدواج موقت، می‌توان دریافت که این مسئله در اسلام به‌عنوان راهکاری برای مواقع غیرعادی و ضروری قرار داده شده، هم چنان‌که طلاق حرام نشده و راهکاری برای مواقع خاص و اجتناب‌ناپذیر قرار داده شده است. به همین خاطر در روایات، ازدواج موقت تشویق نشده است و اگر در مواردی نسبت به متعه تشویق شده، به جهت مبارزه با بدعتی بود که افرادی در دین گذاشته و حلال خدا را حرام شمردند. وگرنه ازدواج موقت به‌خودی‌خود مورد تشویق نیست. بلکه در روایاتی از ازدواج موقت بدون لزوم و ضرورت نهی شده است.
در برخی روایات آمده: خداوند مردان و زنان هوس‌باز را دوست ندارد و آنان را لعن می‌کند.
در روایت دیگر ضمن نهی از ازدواج موقتِ غیرضروری می‌فرماید: «بر ازدواج موقت اصرار نداشته باشید. بر شما لازم است بر ازدواج دائم، به‌عنوان سنت رسول خدا. پس با مشغول شدن به ازدواج موقت، از همسران خود غافل نگردید که آنان کافر شوند و از این حلال و حکم خداوند بیزاری بجویند و اجازه دهنده آن (یعنی ما امامان) را نفرین کنند و دشنام دهند».
در برخی روایات هم ائمه به‌صراحت ابراز ناراحتی خود از توجه و پرداختن برخی اصحاب نسبت به این امر را آشکارا بیان نموده‌اند:
«در روایتی نقل شده که علی بن یقطین از اصحاب خاص امام کاظم و رضا علی به محضر حضرت رضا (علیه‌السلام) شرفیاب شد و از ازدواج موقت سؤال کرد. حضرت در جواب فرمود: تو را با آن چه‌کار است؟ باآنکه دارای همسر دائمی هستی و خداوند تو را از ازدواج موقت بی‌نیاز ساخته است.»
با تأمل در این موارد می‌توان به این نتیجه رسید که نگاه کلی اسلام در خصوص ازدواج موقت، نگاهی بر اساس نظام کلی اجتماعی و ضرورت‌های نظام سالم اجتماعی است؛ نه امری متعارف و متداول و مطلوب برای همه افراد.
چه ضرورت‌هایی؟
ضرورت‌هایی که در این مقوله مطرح است موارد متعدد و متنوعی است که بخشی از موارد آن در شماره‌های قبل و در مورد اصل تعدد زوجات بیان شد؛ مانند مردانی که نیازمندی‌های طبیعی جنسی آنان توسط همسر دائمی‌شان برآورده نمی‌شود ـ که دلایل این امر مورد اشاره قرار گرفت ـ اما درعین‌حال علاقه و عشق به همسر خود را از دست نداده و تنها خواهان ارضای نیاز غریزی خود هستند و یا زنانی که به هر دلیل در سنین بالا امکان ازدواج نیافته یا موقعیت ازدواج مجدد مناسبی ندارند و درعین‌حال نیازمندی‌های گوناگونی نیز در مورد داشتن همسر دارند که این امر ازدواجی به شکل درجه‌دو برای آنان را بسیار ضروری و حیاتی می‌سازد.
همچنین مواردی که در بالا ذکر شد از نمونه‌های مهم و جدی و راهگشا در بسیاری از موارد است که زمینه حل برخی از موانع شرعی در حریم‌ها و روابط و نسبت‌ها را فراهم می‌کند؛ اما درعین‌حال دو نمونه دیگر نیز می‌توان بر این ضرورت‌ها افزود:
مورد اول افرادی که به هر دلیل تا مدت قابل‌توجهی از خانواده خود دور هستند و مأموریت‌های کاری یا سفرهای تحصیلی، آن‌ها را از ارتباط با خانواده محروم ساخته است. روشن است که به شکل طبیعی با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای مانند تلفن و اینترنت و... تا حدودی می‌توان خلأ عاطفی و روحی را در این خصوص جبران نمود، اما برخی نیازها مانند نیاز جنسی امری نیست که لااقل در مورد برخی از افراد و به‌ویژه در برخی از مکان‌ها، امکان بی‌توجهی و سرپوش گذاردن بر آن ممکن باشد و عدم ارضای مشروع این نیاز، به ناچار فرد را به دامان آلودگی‌ها و رفتارهای پرخطر معصیت آلود می‌کشاند رفتارهایی که هم عقل و شرع آن را رد کرده و هم قانون برای آن مجازات سختی قرار داده است که طبیعتاً عقل و عرف در این موارد خاص ازدواج موقت که امری مشروع و منضبط و مشخص است را بر این رفتارهای خطرناک، برای جسم و روح ترجیح می‌دهد.
حتی دیده‌شده همسران این افراد نیز علی‌رغم تمایل عاطفی و درونی خود، در این موارد به ازدواج موقت ایشان رضایت می‌دهند و این حکم حکیمانه را با انحرافات جنسی بی‌حدومرز و خطرات بسیار آن قابل‌مقایسه نمی‌دانند.
جوانان و فشارهای ویران گر
مورد دیگر در خصوص افراد مجردی است که به دلایل گوناگون، اعم از مشکلات شخصی و خانوادگی و مالی و اجتماعی، قادر به ازدواج و ارضای نیاز جنسی و روحی خود نیستند و در برابر بیداری جنسی و فشار طبیعی غریزی که در اثر هجمه‌های ضد فرهنگی غرب و مظاهر تحریک‌کننده بی‌شمار در زندگی ایجاد می‌شود تاب مقاومت نداشته و زیر این فشارهای سنگین غریزی یا به انحرافات خطرناک کشیده می‌شوند و یا نیرو و توان مفید آن‌ها به‌شدت کاهش‌یافته و صدمات گوناگون جسمی و روحی و خاطرات تلخی از بهترین سال‌های عمر برای آن‌ها به یادگار می‌گذارد.
روشن است که این مسئله به‌هیچ‌وجه اختصاص به پسران نداشته و دختران بسیاری هم هستند که در همین وضعیت به سر برده و زمینه ارضای طبیعی نیازهای روحی و جسمی خود را ندارند. درواقع گرچه بسیاری از افراد در وضعیت ذکرشده توان حفظ عفت و رعایت تقوا و خویشتن‌داری را دارند، اما نمی‌توان راه را به‌طور کامل در پیش روی افرادی که از چنین توانمندی برخوردار نیستند بست.
مسئله ازدواج موقت به‌هیچ‌وجه برای جوانانی که امکان ازدواج دائم برایشان فراهم است یا در حفظ عفت و پاک‌دامنی در برابر خواهش‌های جنسی، مشکلی ندارند، توصیه نمی‌شود! زیرا این امر می‌تواند در مواردی به مشکلاتی جدید مانند تشدید نیازهای جنسی و نوعی اعتیاد یا عدم امکان فراموشی تعلقات عاطفی و... منتهی گردد؛ اما در خصوص افرادی که بدون ارضای مشروع این نیاز یقیناً به گناه و آلودگی و نکبت انحرافات جنسی مبتلا می‌شوند، به‌یقین ازدواج موقت بهترین و مهم‌ترین راهکار برای در امان ماندن از گناه محسوب شده و هیچ انسان دین‌دار منصفی به گرفتار شدن یک جوان مسلمان در این منجلاب رضایت نمی‌دهد و ضرورت استفاده از ازدواج موقت در این عرصه را به‌خوبی می‌پذیرد.
هرچند نباید فراموش کرد که این نتایج سودمند در صورتی محقق می‌شود که به بهترین شکل و کیفیت این امر صورت بپذیرد و این ازدواج با حفظ همه جوانب و رعایت همه شرایط و دقایق شرعی و عرفی و اخلاقی باشد تا فرد در آینده هم از این عمل خود به‌عنوان رفتاری صحیح و منطقی یاد کند. نه این‌که تا آخر عمر نسبت به این عمل احساس پشیمانی و ندامت داشته باشد و تبعات منفی آن را دامن‌گیر خود ببیند.
در شماره آینده به این پرسش مهم خواهیم پرداخت که چرا این راه‌کارها تنها مختص مردان است و زنان امکان چند شوهری یا ازدواج موقت را ندارند.
با استفاده از www. Pasokhgoo.ir
منبع: مجله دیدار آشنا