استاد فاضله سرکار خانم نوقانی متولد سال 1309، یکی از ثمرات درخت پاک و ستون‌های سرای دین و دانش هستند. پس از کسب فیض از محضر اساتید بزرگوار همچون پدر محترمشان مرحوم آیت‌الله میرزا علی‌اکبر نوقانی و برادر بزرگوارشان مرحوم میرزا محمدمهدی نوقانی به نشر عقاید اسلامی در میان بانوان طالب فضیلت پرداختند.
ایشان از اساتید برجسته و پیش‌کسوت مکتب نرجس (سلام‌الله‌علیها) بوده که از سال‌های قبل از تأسیس این مکان در کنار استاد طاهایی مشغول ترویج مکتب اهل‌بیت (علیه‌السلام) بوده‌اند.
استاد نوقانی سال‌های متمادی در عرصهٔ تحقیق، پژوهش و تدریس دروسی همچون ادبیات عرب، منطق، کلام، فلسفه و حکمت فعالیت داشته و در کنار آن در منزل شخصی خود اقدام به برگزاری جلسات آموزشی- پژوهشی پیرامون شرح و تبیین کلمات امام علی (علیه‌السلام) نموده‌اند. در این مقاله مختصر به برخی از ویژگی‌های این استاد عزیز می‌پردازیم تا ان‌شاءالله الگویی برای زنان و دختران معاصر ایشان باشد.
ویژگی‌های فردی
1. اخلاص
خداوند متعال دربارهٔ ویژگی‌های انسان‌های شایسته می‌فرماید: «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِینَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ» (عنکبوت/69)؛ آن‌ها که در راه ما خالصانه تلاش می‌کنند، فقط به راه‌های خود هدایتشان خواهیم کرد و خداوند با نیکوکاران است.
استاد نوقانی مخلصانه در راه احیای ارزش‌های دینی قدم می‌گذاشتند؛ در راه تدریس، تبلیغ، تألیف و... بی‌منت خدمت می‌کردند و فقط برای خدا کار می‌کردند. کار خود و خلق را فقط برای خدا انجام می‌دادند که این معنی توحید و خداپرستی می‌باشد و مصداق عینی اخلاص است.
2. حسن خلق
قرآن کریم خطاب به پیامبر ص می‌فرماید: «وَإِنَّک لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ» (قلم/4)؛ همانا تو بر اخلاق بزرگی هستی. حسن خلق همواره توسط معصومین ع تأکید شده است و روایات با فضیلت‌ترین مردم را صاحبان اخلاق خوش دانسته‌اند و پاداش صاحبان اخلاق خوش با روزه‌دار شب‌زنده‌دار برابر دانسته شده است.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: حسن خلق این است که نسبت به مردم ملایمت و مدارا به کار بری و سخنت پاکیزه باشد و برادرت را با روی گشاده و چهرهٔ خندان دیدار کنی (مروتی، 1393، ص 13). صفت حسن خلق یکی از ویژگی‌های بارز استاد نوقانی در مواجهه با دوستان و طلبه‌ها بود.
3. زهد و ساده زیستی
رسول خدا ص می‌فرماید: «طُوبَی لِمَنْ أَسْلَمَ وَ کانَ عَیشُهُ کفَافاً»؛ خوشا به حال کسی که اسلام را بپذیرد و زندگی او به‌قدر کفاف باشد (کلینی، ج 2، ص 140).
علمای زاهد با بی‌اعتنایی به مادیات و زرق‌وبرق دنیوی، همواره در پی کسب درجات علمی و معنوی هستند. نگاه اشرافی و دنیاگرایی روحانیت با اسلام و آموزه‌های دینی به‌هیچ‌وجه سازگار نیست.
استاد نوقانی بااینکه از یک خانوادهٔ متمول بودند ولی زندگی ساده‌ای دارند و زاهدانه زندگی می‌کردند. زهد و پارسایی ایشان به معنای دوری از مواهب دنیا نبود بلکه به معنای عدم دل‌بستگی به زرق‌وبرق دنیا و دل‌بستگی به امور معنوی و تقرب به خدا بود.
4. توجه ویژه به امام علی (علیه‌السلام) و نهج‌البلاغه
نهج‌البلاغه، جامع‌ترین کتاب پس از قرآن است که می‌تواند راهنمای انسان در تمام ابعاد زندگی به شمار آید و هدایت بشر را در عرصه‌های گوناگون عهده‌دار شود.
در حقیقت نهج‌البلاغه ترسیمی از شخصیت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است؛ شخصیت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) خود، کلمه به کلمه و سطر به سطر تفسیر نهج‌البلاغه است؛ ازاین‌رو وقتی نهج‌البلاغه را می‌خوانیم، هم تاریخ و زندگی علی (علیه‌السلام) و هم اسلام را می‌شناسیم.
توجه و علاقهٔ شدید استاد نوقانی به امام علی (علیه‌السلام) و نهج‌البلاغه حاکی از اهمیت این کتاب ارزشمند است. این علاقه در کلاس‌های ایشان کاملاً مشهود بود. با عشق، واژگان نهج‌البلاغه را برای عموم ترسیم می‌کردند و از این طریق پاسخ گوی بسیاری از سؤالات شاگردان خود بودند. کتاب خردهای ره‌یافته شرح خطبهٔ 220 نهج‌البلاغه نمونه‌ای از تألیفات استاد درزمینهٔ نهج‌البلاغه است.
5. اهتمام به واجبات و توصیه به مستحبات
در فرایند ارتباط با خدا، عبادت رتبه و اهمیت خاصی دارد تا جایی که «عبد» واژهٔ مترادف انسان شده است یعنی مطلوب این است که آدمی به‌گونه‌ای مأنوس و مطیع خدا شده باشد که تجسم و تجلی عبادت گردد همان‌گونه که عبادت به نهایت فروتنی و طاعت تعریف شده است (محمدی، 1389، ص 8).
عبادت نهایت تسلیم، خضوع و خشوع در پیشگاه ذات ازلی و ابدی و رضا بودن به رضای اوست. حسن بصری در باب عبادت سیدهٔ زنان عالم چنین می‌گوید: در این امت کسی عابدتر از فاطمه نبود، آن‌قدر روی پاهای خود می‌ایستاد که قدم‌هایش ورم می‌نمود (شیروانی و همکاران، 1385، ص 9).
اهتمام استاد نوقانی به عبادت آن‌قدر زیاد است که باوجود کهولت سن، سعی می‌کردند که نماز را به‌طور ایستاده بخوانند و ساعت مشخصی از شبانه‌روز را به عبادت و راز و نیاز با خالق خود اختصاص می‌دادند، توجه زیادی به نماز اول وقت داشتند و همچنان به این مسائل توجه دارند.
عمل به واجبات انسان را به‌سوی کمال و تقرب الهی رهنمون می‌کند ولی آنچه در مسیر حرکت به‌سوی خداوند دست سالک را می‌گیرد و او را در راه رسیدن به قرب الهی مشایعت می‌کند نوافل و مستحبات است.
استاد نوقانی پس از اهتمام خاصی که به واجبات داشتند عمل به مستحبات را هم جزء برنامه‌های مهم زندگی خود قرار می‌دادند. نماز شب مهم‌ترین مستحبی بود که هم چون واجب به آن عمل می‌کردند.
تلاوت قرآن، خواندن دعای عهد، زیارت وارث، زیارت عاشورا، تعقیبات روز و نمازهای نافله و... از مسائلی بود که جزء اهم امورات زندگی ایشان بود. استاد در حالت غیر از انجام واجبات و مستحبات و مطالعه، همیشه در حال گفتن ذکر بودند. یکی از توصیه‌های ایشان، فرستادن صلوات برای مادر امام زمان (عج) است.
6. تقید به لقمهٔ حلال
از دیدگاه اسلام به دست آوردن روزی حلال از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده و آثار بسیاری را به دنبال دارد. در تعالیم الهی لقمهٔ حلال، مقدمهٔ عمل صالح شمرده شده است (فجری، 1389، ص 106).
اهتمام علما و بزرگان بر لقمهٔ حلال دلایل گوناگونی داشته است که یکی از آن‌ها تربیت نسلی پاک برای جامعه است. پدر استاد نوقانی توجه خاصی به کسب لقمهٔ حلال داشتند و تمام تلاش خود را برای به دست آوردن لقمهٔ پاک و حلال می‌کردند تا بتوانند نسلی پاک چون استاد نوقانی را تحویل جامعه بدهند.
اهتمام ایشان به این قضیه آن‌قدر زیاد بود که حتی از شهریه (سهم امام) استفاده نمی‌کردند. ایشان پس از بازگشت از نجف درحالی‌که چیزی نداشتند از امام علی (علیه‌السلام) می‌خواهند که کمکشان کنند (این در حالی است که سهم امام داشتند ولی از آن استفاده نمی‌کردند)،
پس از بازگشت توسط یک واسطه نامه‌ای به دستشان می‌رسد که در آن سند ملکی بوده که مال جد پدری‌شان بوده و این هدیهٔ امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به ایشان بوده است. توجه بیش‌ازحد پدر به این مقوله باعث توجه ویژه استاد در زندگی به لقمه حلال می‌باشد. اگر انسان همهٔ امورات را به خاطر خداوند رعایت کند، خداوند چشمه‌های رحمت خود را به‌سوی او روانه می‌کند.
7. توجه به مطالعه
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «من تسلی بِالکُتب لم تفته سَلوه»؛ هر کس با کتاب‌ها آرامش یابد راحتی و آسایش از او سلب نمی‌گردد (تمیمی آمدی، 1381، ص 233).
استاد نوقانی علاقه و توجه زیادی به مطالعهٔ کتاب داشته و ساعت‌های زیادی را در شبانه‌روز به مطالعهٔ کتاب‌های مختلف می‌پرداختند. ایشان با توجه به کهولت سن به‌سختی کتاب‌های موردنظر را از کتابخانهٔ شخصی خود برمی‌داشتند و به مطالعه می‌پرداختند و وقتی مطلب تازه‌ای در کتاب‌ها پیدا می‌کردند گویی عرش را به ایشان هدیه می‌دادند و به این روایات امام صادق (علیه‌السلام) اهتمام داشتند: «إحتَفظوا بِکتبِکُم فإنکُم سوفَ تحتاجونَ إلیها»؛ کتاب‌های خویش را حفظ کنید زیرا به‌زودی به آن‌ها نیازمند خواهید شد (مجلسی، ج 2، ص 152)
و به اطرافیان خود همیشه توصیه می‌کردند که ساعاتی از روز را حتماً به مطالعهٔ کتاب بپردازند و بهترین ساعت مطالعه را بین الطلوعین می‌دانستند و هم‌اکنون هم مطالعه، یکی از مسائل موردتوجه در زندگی ایشان است.
8. مدیریت زمان و برنامه‌ریزی
اولیای خدا در تنظیم اوقاتشان نهایت دقت را به کار می‌بستند تا بتوانند از دوران کوتاه عمرشان و دقایق گران‌بهای آن بیشترین بهره‌برداری را نمایند و در اثر همین برنامه‌ریزی و کوشش‌های منظم توانسته‌اند آثار پربرکتی از خود به‌جای بگذارند.
در سخنی از امام علی (علیه‌السلام) ایشان برای تقسیم ساعات مؤمن چنین برنامه‌ریزی نموده‌اند: «للمؤمِنِ ثلاثُ ساعاتٍ فساعةٌ یُناجی فیها ربَّه و ساعَةٌ یرم مَعاشَه و ساعَةٌ یخلی بینَ نفسِه و بینَ لذت‌ها فیها یحل و یجمل»؛ مؤمن باید شبانه‌روز خود را به سه قسمت تقسیم کند، زمانی برای نیایش و عبادت پروردگار و زمانی برای تأمین زندگی و زمانی برای واداشتن نفس به لذت‌هایی که حلال و مایهٔ زیبایی است (نهج‌البلاغه، حکمت 390).
وقت‌شناسی، برنامه‌ریزی داشتن، تقسیم‌کار و نظم از آثار مدیریت و برنامه‌ریزی می‌باشد (شایسته خو، 1390، ص 46). استاد نوقانی هیچ‌گاه در زندگی بیکار نبودند.
بخشی از اوقات مشغول عبادت، قسمتی مطالعه و اوقات دیگر را مشغول گل‌کاری در باغچه، خیاطی، گلدوزی، بافتنی و... بودند. به جوانان توصیه می‌کردند در کنار درس به امورات زندگی هم رسیدگی کنند حتی اوقاتی که مشغول انجام کارهای خانه بودند دائم‌الذکر بودند. آراستگی و نظم در امور زندگی از ویژگی‌های بارز ایشان بوده و هست.
9. احترام به پدر و مادر
احترام به والدین یکی از سفارش‌های مؤکد اسلام و یکی از عوامل مهم در سعادت دنیا و آخرت است. بر اساس آیات و روایاتی که دربارهٔ احترام و رعایت حقوق والدین وارد شده است احترام و نیکی به پدر و مادر آثار دنیوی و اخروی فراوانی دارد. استاد بزرگوار برای پدر و مادرشان احترام زیادی قائل بودند. ایشان پدر بزرگوارشان را مانند یک استاد و به دید یک عالم می‌دیدند و اطاعت‌پذیری خاصی از ایشان داشتند.
خدمت به مادر یکی از شاخص‌های ویژهٔ استاد نوقانی بود چراکه پیشنهاد‌های زیادی را به جهت خدمت به ایشان نپذیرفتند؛ ازجمله مدیریت مکتب توحید قم. استاد خیلی از عنایات خداوند نسبت خودشان را از دعای خیر مادرشان می‌دانستند.
10. مهمان‌نوازی
مهمان‌نوازی از نشانه‌های عالی و ارزندهٔ اخلاقی و اجتماعی هر مسلمان است. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: اگر مؤمنی دو نفر مؤمن را از غذا پذیرایی کند بالاتر از این است که برده‌ای را آزاد کرده باشد (کلینی، ج 2، ص 102). مهمان‌نوازی اضافه بر این‌که در دنیا سبب فراوانی روزی و پاک شدن از گناهان است، در آخرت نیز، پاداش دارد (محقق، 1386، ص 67).
یکی از سنت‌های مؤکد در زندگی استاد و پدرشان توجه خاص به مهمان بود. برای مهمان ارزش خاصی قائل بودند و هر مهمانی که وارد خانهٔ ایشان می‌شد هر چه در خانه داشتند جلوی ایشان می‌گذاشتند و همیشه اولویت با خواسته‌های مهمان بود. هر کس از دوستان برای زیارت به مشهد می‌آمد با استقبال خوبی که از این خانواده می‌دید مهمان سفرهٔ ایشان می‌شد.
ویژگی‌های اجتماعی
1. شرکت در فعالیت‌های سیاسی
در طول تاریخ جنبش‌های زنان سنگرهایی را تسخیر کرده‌اند که ضامن رشد و تعالی اسلام بوده است. مشارکت سیاسی زنان در جهت توسعهٔ جامعه از همان صدر اسلام در نهضت‌های بزرگ سیاسی- اجتماعی قابل‌تحسین بوده است.
استاد نوقانی در بحبوحهٔ پیروزی انقلاب گام‌به‌گام همراه استاد طاهایی و استاد اعتمادی در مبارزهٔ سیاسی علیه رژیم شاهنشاهی، مبارزه با منافقین، شرکت در راهپیمایی‌ها و تحصن‌ها و... نقش مهمی را ایفا کردند. فعالیت‌های سیاسی – تبلیغی ایشان در زلزلهٔ طبس برای تبلیغ اسلام و انقلاب و برکنار زدن رژیم شاهنشاهی از نمونه فعالیت‌های ایشان می‌باشد.
2. پاسخگوی مسائل و شبهات جوانان
جامعه در هر شرایط و زمانی نیازمند علما و بزرگانی است که بتوانند با بیان خود شبهات روشنفکران و جوانان اهل فکر و اندیشه را برطرف کنند. ایشان اشتیاق داشتند برای دانشجویان و قشر جوان تحصیل‌کرده درس بگویند زیرا در آن زمان تبلیغات مارکسیستی و ضد خدایی زیاد بود. استاد با بیان زیبایی، مسائل اعتقادی را به جوانان تفهیم می‌کردند و شبهات آن‌ها را پاسخ می‌گفتند.
3. امربه‌معروف ونهی‌ازمنکر
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «کونوا دعاةَ الناسِ بغیرِ ألسِنتِکم» (مجلسی، ج 67، ص 309)؛ مردم را با عمل خود به معارف الهی دعوت کنید نه با زبان (استاد معتقدند که اگر مردم و مسئولین در برابر شخص منکر به‌عنوان یک الگو باشند ناخودآگاه برخورد آن‌ها در شخص تأثیرگذار خواهد بود).
از برخوردهای افراطی در مسئلهٔ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر سخت اجتناب می‌کردند و می‌گفتند: با بدحجاب برخورد خشک نکنید یا اگر کسی رعایت واجبی را نکرده فوراً او را طرد نکنید چه‌بسا همان نیت پاکی دارد و با عملمان بتوانیم او را جذب کنیم چراکه از این طریق می‌توانیم ارزش‌های دینی را در جامعه فرهنگ‌سازی کنیم.
4. توجه به امور تربیتی طلاب
ازآنجایی‌که بانوان جامعهٔ اسلامی نیازمند حفظ و حراست جدی اعتقادی و فکری هستند، نقش بانوان طلبه در این امر خیلی جدی و مهم به نظر می‌رسد. لذا از جهت اعتقادی و خانوادگی باید دقت‌های لازم را داشته باشند. استاد نوقانی به طلبه‌ها موارد زیر را توصیه می‌نمودند:
«من عَرَفَ نفسَه فقد عرف ربَّه» (تمیمی، ص 232)؛ هر کس خود را شناخت به خدایش هم می‌رسد. هر کاری می‌کنید خدا را فراموش نکنید.
اگر علمی را که می‌آموزید به‌حساب خدا بگذارید خدا عوضش را می‌دهد. از جنبهٔ خانوادگی همیشه تأکید داشتند همسر و زندگی نسبت به درس در اولویت هستند و تربیت فرزندان برای ساختن جامعه‌ای سالم جزو امور مهم می‌باشد.
5. برگزاری مراسم اهل‌بیت (علیه‌السلام)
برگزاری مراسم اهل‌بیت (علیه‌السلام) از شعائر الهی است که همگان باید آن را عظیم بدارند و این مراسم را با معرفت و درک عظمت آن برگزار کنند. قدمت مراسم عزاداری در منزل استاد نوقانی بیش از 120 سال است.
مجالس عزاداری به نام امام حسین (علیه‌السلام)، در ایام فاطمیه و وفات ائمه (علیه‌السلام) و برگزاری مجالس جشن و شادی در ولادت‌های ائمه از فعالیت‌های اجتماعی مذهبی مهم خاندان ایشان می‌باشد.
منابع
*قرآن کریم
*نهج‌البلاغه
1. تمیمی آمدی؛ غررالحکم و دررالکلم، مشهد، 1381.
2. شایسته خو، منور؛ مدیریت زمان در آیات و روایات، شمیم نرجس، ش 16، 1390.
3. شیروانی و همکاران، مصطفی؛ سیره حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در گفتار اهل سنت، بانوان شیعه، ش 19، 1385.
4. فجری، محمد مهدی؛ لقمه حلال و حرام و آثار آن، مبلغان، ش 132، 1389.
5. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب؛ اصول کافی، ج 2، 1401.
6. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، ج 2.
7. محقق، حجت؛ آداب مهمان‌داری، بشارت، ش 59، 1386.
8. محمدی، مسلم؛ گونه شناسی اخلاق پژوهی مهدوی در کلام رضوی، انتظار موعود، ش 33، 1389.
9. مروتی، سهراب و راضیه حیدری؛ مبانی نظری حسن خلق در قرآن و حدیث، اخلاق، ش 15، 1393.
10. مطالب مقاله برگرفته از مصاحبه‌های موجود در بخش پژوهش مکتب نرجس (سلام‌الله‌علیها) می‌باشد.
.
.
.
منبع: فصلنامه شمیم نرجس