باور داریم همه را خدا می‌دهد؟ ریزودرشت، کم‌وزیاد...؟ حالا که این‌قدر نعمت داده، گفته اگر از همهٔ نعمت‌هایی که دادم، بعد از یک سال، چیزی زیاد آمد، یک‌پنجم از همان مال اضافی را برگردانید. قرار است اینجا راه و روش دادنش را مرور کنیم.
از کی باید سال خمسی داشته باشیم؟
از اولین حقوق برای حقوق‌بگیرها، اولین درآمد برای کاسبان و تجار و اولین برداشت برای کشاورزان. اولین روزی که نان بازویتان را به شما دادند، از همان روز، شما باید شروع سال خمسی‌تان را محاسبه کنید.
سال خمس شمسی حساب می‌شود یا قمری؟
هرچه دوست داشتید؛ قمری حساب کنید یا شمسی، فرقی نمی‌کند.
چه چیزهایی شامل خمس می‌شود؟
آن چیزی که از مخارج و مصارف سال، اضافه آمده و استفاده نشده است؛ مثلاً ده کیلو برنج در فصل بهار خریده است، ۵ کیلویش مصرف شده و ۵ کیلو مانده است. باید به‌اندازهٔ یک کیلو برنج، از خود برنج یا قیمتش خمس بدهد. همچنین از خوراک، پوشاک، مواد مصرفی‌ای که تا سال خمسی استفاده نشده است و در منزل باقی است. اگر موجودی حساب بانکی‌اش ۵۰۰ هزار تومان است، ۱۰۰ هزار تومانش خمس است. حتی اگر پنج هزار تومان باقی مانده است، باید هزار تومان خمس بدهد.
نکته 1: اینکه دقیقاً چه مواردی شامل خمس می‌شود مراجع تقلید متفاوت است؛ مثلاً بعضی از مراجع، هدیه و ارث را شامل خمس می‌دانند و برخی نمی‌دانند. دراین‌باره به رسالهٔ مرجعتان مراجعه کنید.
نکته 2: گاهی برخی از خریدهای سال قبل امسال باقی مانده، ارزش پیدا کرده است؛ مثلاً یک سکه خریده‌اید و پارسال 5 میلیون بوده است و امسال ده میلیون شده است. درواقع چیزی به ارزشش اضافه نشده است و این ۵ میلیون، ارزش پول است.
اما مثلاً اگر ۵ میلیون سهام خریده است و امسال ارزش آن 5 میلیون، ۱۵ میلیون شده است 5 میلیونش، نرخ تورم است، ولی ۵ میلیون اضافی، ارزش مالش است که اضافه شده است؛ پس باید خمس ۵ میلیون اضافه، یعنی ۱ میلیون تومان را بپردازد.
نکته 3: پولی که برای صدقه، انفاق و خیرات خرج شده است، خمس ندارد و مازاد محسوب نمی‌شود، اما اگر کسی برای فرار از خمس، این کار را بکند، باید خمس بدهد.
مالی که یک‌بار خمسش داده شده است، اگر تا سال بعد اضافه آمد، دوباره باید خمسش را داد؟
نه، خمس فقط یک‌بار باید پرداخت شود؛ مثلاً اگر همان ۴۰۰ هزار تومان سال قبلی، تا یک سال دیگر در حساب بماند، دیگر لازم نیست سر سال، ۸۰ هزار تومانش را خمس بدهید.
شخصی اول آبان، سال خمسی‌اش است. حالا به هر دلیلی، می‌خواهد سال خمسی را اول شهریور بگذارد، آیا امکانش هست؟
بله، فقط باید اول شهریور، خمس ده ماه گذشته را بدهد و از آن به بعد، تاریخ سال خمسی‌اش، اول شهریور می‌شود.
اگر بعضی از اموال را به‌تدریج برای روز نیاز بخرد، شامل خمس می‌شود؟
خیر، مایحتاج زندگی از قبیل لوازم‌خانگی، جهیزیه، لوازم ساخت ساختمان مسکونی و مانند آن‌که شخص نمی‌تواند هنگام نیاز، یک‌باره بخرد و معمولاً اکثر افراد، آن را به‌تدریج می‌خرند و برای آینده نگهداری می‌کنند، آن مقدار که هرسال به‌اندازهٔ شأن خود می‌خرد و انبار می‌کند، جزو مخارجش محسوب می‌شود و خمس ندارد.
کسی شاغل است و هر سال مالیات می‌دهد؛ همان را نمی‌تواند جای خمس حساب کند؟
نه، خمس و مالیات، دو موضوع جداگانه هستند و ربطی به هم ندارند.
آیا هرکسی می‌تواند خمسش را خودش به فقیر بدهد؟
خمس دو قسمت می‌شود. نصفش سهم امام است؛ یعنی باید در زمان حضور امام معصوم، به ایشان داده شود یا به وکلا و کسانی که جانشین امام محسوب می‌شوند، مثل مراجع تقلید. نصف دیگر خمس، سهم سادات فقیر است.
اگر کسی سید فقیری می‌شناسد و می‌خواهد کمکش کند، باید از مرجع تقلیدش اجازه بگیرد و اگر اجازه داد، خودش خمسش را مصرف کند.
کسی سال خمسی‌اش را فراموش کرده و حالا دو ماه گذشته و یادش آمده است؛ باید چه‌کار کند؟
کسی که خمس درآمد خود را سر سال نپردازد و پس از گذشت سال خمسی، آن را صرف در زندگی یا تبدیل به سرمایه کند، این خمس بر عهده‌اش است و باید آن را با لحاظ تنزل ارزش پول پرداخت کند؛ بنابراین در مواردی که مقدار تنزل ارزش پول تورم) معلوم است، همان را می‌پردازد و در موارد مشکوک باید مصالحه شود.
مصالحه که جواب بالا آمده است به چه معناست؟
هر وقت مشکلی در محاسبه یا پرداخت خمس به وجود بیاید، باید به دفتر مرجع تقلید مراجعه کرد و شخصی که عهده‌دار دریافت خمس است، اجازه دارد که این موارد را بررسی و چگونگی پرداختش را معین کند.
کسی که تابه‌حال خمس نداده، باید چه‌کار کند؟
همین امروز می‌تواند به دفتر مرجعش مراجعه کند، با کمک شخصی که آنجا مسئول است، خمسش را محاسبه می‌کنند و اگر آن مقدار نداشت، با هم راهی برای پرداختش پیدا می‌کنند؛ مثلاً آن نماینده اجازه دارد که به کسی که خمس بر عهده‌اش است، فرصت دهد و خمسش را قسط‌بندی کند.
حساب کردن خمس کار سختی نیست. از امام هشتم نقل است که: «پرداخت کننده‌ی خمس، مشمول دعای امام می شود».*
چقدر خوب که کاری کنیم تا امام در حقمان دعا کند.
* اصول کافی، ترجمهٔ کمره‌ای، جلد 3.
منبع: ماهنامه خانه خوبان