امر دنیا و آخرت در کنار هم
مدیریت اقتصادی و پسانداز با تفکر اسلامی مبنی بر آبادانی دنیا و عقبی و توجه همزمان، به هر دو موضوع تفاوت و تعارض نداشته؛ بلکه یکی از ارکان پابرجایی کانون خانواده است؛ زیرا باعث میشود با توجه به رخدادهای ناگهانی که در زندگی بشر، بهویژه در دنیای مدرن رخ میدهد، در روز مبادا، سرپرست خانواده قادر به حل معضل شود، یا اگر برادر ایمانی او دچار مشکل شود، از همین پسانداز خویش، خدمتی به هم نوعش ارائه دهد.
مسلمانی که در جامعهٔ متمدن اسلامی زندگی میکند، با تفکر معنوی حاکم بر جامعه و فهم حقیقی از آموزههای اسلامی، میکوشد با تعادل و تعامل زندگی کند؛ یعنی دنیا و آخرت را توأمان در نظر داشته و به بهانهٔ کسب یکی از آن دو، دیگری را خراب و آلوده نکند.
پسانداز یا مالاندوزی
یکی از بحثهای اقتصاد اسلامی، «پسانداز» است. آموزههای اسلامی که افراطوتفریط را تقبیح میکند و حد اعتدال را تعلیم میدهد، قائل به این است که تجمیع ثروت، امری نارواست و جامعهٔ اسلامی را دچار فترت میکند. آیهٔ 34 سورهٔ توبه به این امر اشاره دارد: «آنان را که طلا و نقره را گنج کرده، ذخیره میکنند و در راه خدا به مصرف نمیرسانند، به عذابی دردناک بشارت ده.» همین آموزهها، تعلیم انفاق، ایثار و کمک به هم نوع است و به تعاون در امور ارج مینهد که تمامی این امور، برای تعالی جامعهٔ اسلامی و تحقق مدینهٔ فاضله و جامعهٔ آرمانی لازم و ضروری است.
تجمیع ثروت را نباید با ذخیره کردن مال یکی کرد؛ زیرا این دو موضوع، فقط شباهتی لفظی باهم دارند. آیهٔ قرآن اشاره به جمعآوری ثروت کسانی دارد که دنیاداری را بر آخرت برگزیده و پول و ثروت را بند خویش قرار داده و روی از خدا گرداندهاند. اگر شخصی با تمامی فشارهای مالی با رنج فراوان و سختیهای بسیار که بر خود هموارمی کند و با گذشتن از برخی خواستههای حتی ضروری خویش و اعضای خانواده، قسمتی از درآمدش را پساندازمی کند، به امید اینکه روزی بتواند با تجمیع این ثروت اندک، فکری را تحقق بخشد و امری را برای خود و خانواده مهیا سازد؛ مثلاً سرپناهی تهیه کند، نمیتوان نام این کار را تجمیع ثروت نهاد.
من از تهیدستی بر تو هراسناکم!
آموزههای دین مبین اسلام فقر را بهشدت نکوهیده و مسلمان را از آن بر حذر داشته است. حضرت علی ولایة علیبنابیطالب حصنی دراینباره، خطاب به فرزند خویش فرمودهاند: «ای فرزند من! از تهیدستی بر تو هراسناکم. از فقر به خدا پناه ببر که همانا فقر، دین انسان را ناقص و عقل را سرگردان میکند و عامل دشمنی است.» در فرمایشهای حضرت است که سرمایه برای کار و کسب روزی را، یک مسلمان باید در اختیار داشته باشد و با اصل آن به کار مشغول شده و از درآمد آن بهره برد. پسانداز با این روی کرد، نهتنها امری مذموم نیست، بلکه صحیح است که انسان در سختی، دست نیاز سوی هم نوع خویش دراز نمیکند.
پسانداز کارآمد در جامعه
در سیستم بانک داری، «پسانداز» قرضالحسنهای است که از شکل سرمایهٔ راکد به سرمایهٔ در گردش بدل شده و در توسعه و آبادانی جامعه، تولیدهای داخلی و فعالیتهای فردی و جمعی بسیار سودمند است. پسانداز یک شخص، میتواند در جامعه کارآمد بوده و تبعات خیر بر جای گذارد و در امور عامالمنفعه مشارکت کند؛ بنابراین، پسانداز امری سودمند و کاری شایسته است که یکی از ضرورتهای جامعهٔ کنونی است؛ البته هدف و غایت این امر نیز موضوعی است که باید در نظر داشت تا پسانداز با مالاندوزی هممعنی نشود و این کار صحیح با امری قبیح، هم گون و دچار آفت شرعی و معنوی نشود.
آیا پسانداز برای روز مبادا، مغایر با مفهوم توکل رزّاقیت خداوند است؟ آیا به پسانداز، زکات تعلق میگیرد؟ با توجه به کاهش مرتب ارزش نقدینگی، آیا اشکال دارد پول پسانداز را در بانک، سپرده کنیم تا مقدار سودی که روی آن میآید، جبران کاهش ارزش آن را در طول زمان بکند یا اینکه با آن سکه بخریم؟ چند درصد از اموال مجاز است یا توصیه میشود پسانداز شود؟
شاید شما خانم خانهدار، از خودتان بپرسید: آیا پسانداز ازنظر شرعی مشکلی ندارد و مخالف ویژگی توکل نیست؟ پسانداز تا زمانی که به مقدار بیست مثقال طلا نرسد، زکات ندارد. برای اینکه ارزش پسانداز پایین نیاید، میتوانید بهجای پول، طلا پسانداز کنید یا آن را در جایی مانند بورس و... سرمایهگذاری کنید؛ اما پسانداز در بانک و دریافت بهرهٔ آن ازنظر برخی علما رباست. مسلمان باید درزمینهٔ کسب درآمد حلال، تلاش کند تا ازنظر اقتصادی از بقیه عقب نیفتد. زمانی فرد، خلاف توکل عمل میکند که از راه غیرشرعی بخواهد کسب درآمد کند؛ یعنی به راههای شرعی کسب درآمد، اعتماد نداشته باشد. زمانی پسانداز، غیرشرعی است که انسان بخل ورزد و مالش را در امور نیک و موارد نیاز مصرف نکند.
مدیریت اقتصادی داشته باشید
این روزها، شرایط اقتصادی جهان بهگونهای است که همه تحتفشار و نگرانی اقتصادی هستند. اگر میخواهید صرفهجویی کنید و دغدغههای مالی کمتری داشته باشید، بهتر است به نکتههای زیر توجه کنید:
بهجای اینکه همهٔ حسابوکتابها را در ذهنتان انجام دهید و مرتب از خودتان بپرسید چه قدر خرج کردهام و حالا چقدر پول دارم، لیستی تهیه و همهٔ هزینهها را یادداشت کنید؛ بدین ترتیب، هم بر مخارج ماهانه کنترل بیشتری خواهید داشت و هم انگیزهای برای صرفهجویی و خودداری از مخارج غیرضروری پیدا خواهید کرد.
خانم خانه! وقتی احساساتی هستید، مثلاً دلتان گرفته یا از چیزی خوشحال هستید، به خرید نروید؛ چون احتمال اینکه ول خرجی کنید، زیاد است. خیلی وقتها برای اینکه از احساسهای منفی فرار و ذهنمان را از چیزهای ناراحتکننده منحرف کنیم، چیزهایی میخریم که برای لحظهای شادمان شویم؛ مثلاً ممکن است فقط برای خرید یک پیراهن به فروشگاه رفته باشیم؛ ولی با یک شلوار، یک کت و چند جفت جوراب و چیزهای دیگر به خانه برگردیم؛ اگرچه خرید چنین چیزهایی برای لحظههایی ما را شاد میکنند، این شادی بهزودی از بین میرود و آنوقت ما میمانیم و چند وسیلهٔ غیرضروری و یک حساب خالی!
بهجای اینکه بعد از یک روز کاری، برای رهایی از خستگی و دغدغههای کاری به یک رستوران یا فست فود بروید، به فعالیتهای دیگری بپردازید که هم خوشحالتان میکند و هم پرخرج نیست. با اعضای خانواده یا دوستان، به فعالیتهای سرگرمکننده یا فعالیتهای فردی، مثل باغبانی یا نقاشی بپردازید. اغلب وقتی بیحوصله، احساساتی یا تنها هستیم بیشتر خرج میکنیم؛ بنابراین سعی کنید با روشهایی که به آن علاقه دارید، وقتتان را پرکنید.
بعضیها فکرمی کنند چون درآمدشان زیاد نیست، نمیتوانند پسانداز کنند؛ ولی این مثل آن است که بگوییم چون همهٔ روز بیکار نیستیم، نباید یک ساعت را به ورزش اختصاص دهیم. بهترین راه برای تقویت حساب بانکی این است که کمکم پسانداز کنیم و این کار را همیشه ادامه بدهیم. هر بار مبلغ کوچکی را پسانداز کنید و ببینید بدون اینکه خودتان متوجه شوید پساندازتان بیشتر میشود. هرچه شاهد بیشتر شدن موجودی حسابتان باشید، انگیزهٔ بیشتری برای پسانداز پیدا خواهید کرد.
بهتر است گاهی هزینهای را به فعالیتهای تفریحی اختصاص دهید. اگر تفریح کافی نداشته باشید، ممکن است ناگهان از شرایط، خسته و دچار افراط شوید و کل پساندازتان را یکشبه خرج کنید. دوست دارید تلویزیون جدیدی برای اتاق نشیمن بخرید؟ دوست دارید به یک مسافرت بروید؟ پس از همین الآن شروع و پولتان را پسانداز کنید.
وبلاگهایی با موضوع پول، درآمد و سرمایهگذاری بهتازگی طرف داران زیادی پیداکرده و میتوانند الهامبخش بسیاری از افراد باشند. اگر شجاعت کافی داشته باشید، میتوانید وبلاگ خودتان را داشته باشید و توصیههای خود را به اشتراک بگذارید. با این کار، نهتنها با کسانی که در زمینههای اقتصادی با شما همفکر هستند ارتباط برقرارمی کنید، بلکه نوعی انگیزه و احساس غرور در شما ایجاد خواهد کرد.
منابع:
دشتی، محمد (1386)؛ امام علی (علیهالسلام) و اقتصاد، انتشارات مشهور.
محمودی گلپایگانی، سید محمود (1379)؛ فقه و اقتصاد اسلامی، گلستان کوثر.
منبع: مجله پیام زن