فقر محیطی
تاکنون اصطلاح فقر محیطی به گوشتان خورده؟! شاید فکر کنید این فقر، با ثروتمند بودن یا نبود والدین در ارتباط است؛ اما این‌طور نیست. فقر محیطی، در بسیاری از خانواده‌ها وجود دارد کودکان گرفتار آن می‌شوند. فقر محیطی شرایطی است که کودک در آن از محیط پیرامون خود تجربه‌های حسی- حرکتی و اطلاعات شناختی متناسب با سنش را کسب نمی‌کند.
چه عواملی موجب ایجاد فقر محیطی می‌شوند؟
بسیاری از والدین گمان می‌کنند اگر نیازهای کودکشان، اعم از نیاز به لباس، خوراک، اسباب‌بازی و... را فراهم کنند، وظیفهٔ خود را درست انجام داده‌اند و توانسته‌اند شرایط را برای رشد فرزندشان مهیا کنند. غافل از اینکه، یک کودک برای رشد صحیح، علاوه بر خوراک و پوشاک و ابزار بازی به چیزهای دیگری نیز نیاز دارد، به عواطف، هم‌صحبتی با پدر و مادر، بازی با آن‌ها، بوسه، آغوش، انجام دادن کار مشترک با والدین و بسیاری موارد دیگر.
والدینی که با کودکشان به‌طور مداوم صحبت می‌کنند،
والدینی که با کودکشان بازی نمی‌کنند،
والدینی که برای کودکشان شعر و کتاب نمی‌خوانند،
والدینی که کودکشان را به طبیعت و گردش نمی‌برند،
والدینی که اطلاعات شناختی لازم را به کودکشان نمی‌دهند،
ناخواسته و ندانسته کودک را دچار فقر محیطی می‌کنند که درنتیجهٔ آن، قدرت درک و شناخت و فراگیری کودک، رفته‌رفته کاهش می‌یابد و در صورت تداوم این روش، مشکلات بسیاری را علی‌الخصوص در تحصیل و ارتباطات اجتماعی برای او به دنبال خواهد داشت. وقتی کودک در فضای خانه نمی‌تواند با والدین خود به‌اندازهٔ کافی صحبت کند، احساس تنهایی کرده و می‌کوشد این حس تنهایی را با گفت‌وگوهای خیالی، برای خود جبران کند؛ گفت‌وگوهایی که در آن‌ها نه احساسی وجود دارد، نه محبتی از جنس محبت پدرانه یا مادرانه. این رفتار را می‌توان در خلوت کودکانه آن‌ها و آدم‌های رؤیایی‌ای که برای خود می‌سازند، مشاهده کرد.
بازی در مهدکودک، فقر کودک را جبران نمی‌کند
در دنیای شلوغ امروز، بسیاری از والدین، فرزندان خود را به مهدکودک‌ها می‌سپارند و گمان می‌کنند که حضور کودکان در چنین فضایی و بازی آن‌ها با همسالانشان، تمامی نیازهایشان را رفع خواهد کرد. حضور در مهدکودک و بازی با بچه‌های دیگر، اتفاق بدی نیست، اما نباید فراموش کنیم که بازی والدین با کودکان برای آن‌ها از جنبه‌های مختلفی حائز اهمیت است. کودکان در بازی با والدین احساس قدرت می‌کنند و قهرمان‌پروری با شخصیت‌های پدر و مادر می‌تواند در آن‌ها حس اطمینان خاطر و اعتمادبه‌نفس را تقویت کند. حال اگر این خلأ در کودک ایجاد شود، برای جبران آن مجبور است به سراغ بازی‌های رایانه‌ای برود، وقتش را مدام با بازی‌های موبایلی پر کند و با توجه به اینکه سطح خشونت در این بازی‌ها بالاست، گرفتار آسیب‌های دیگری شود. جذابیت این بازی‌ها باعث می‌شود که کودک به‌تدریج حضور در دنیای مجازی را به بودن در کنار پدر و مادر و دوستان هم‌سن‌وسالش ترجیح دهد. آن زمان است که والدین، تازه به فکر فرزندان خود می‌افتند و تلاش می‌کنند آن‌ها را به جمع خانواده بازگردانند.
رشد ذهنی مهم‌تر از رشد جسمی
همیشه وقتی حرف از رشد کودک به میان می‌آید، والدین به دنبال این هستند که شرایط را برای رشد جسمی او فراهم کنند. به همین دلیل توجه به تغذیهٔ خوب، خریدن انواع مولتی‌ویتامین‌ها و قرص‌های تقویتی، پختن انواع دسرها و عصرانه‌ها، اصرار به ورزش کردن، اصرار به مسواک زدن و... اموری رایج بین والدین است. درحالی‌که برای یک رشد سالم و همه‌جانبه، باید علاوه بر جسم، به روان کودک هم توجه کرد. برای رشد ذهنی و روحی کودک، باید اموری از قبیل بازی کردن، کتاب خواندن، گفت‌وگو کردن و سفر رفتن را در نظر گرفت. استفاده از ابزارهایی مانند کتاب، تکمیل‌کننده شخصیت کودک است و برای تحقق آن، زمان خواب کودک، فرصت خوبی برای سپری کردن وقت با آن‌ها در قالب کتاب خواندن است. انتخاب داستان‌های آموزنده می‌تواند ذهن کودک را خلاق و اندیشه او را ژرف‌تر کند. کتاب خواندن، قصه‌گویی در رختخواب و ... موضوعی است که متأسفانه این روزها در سایهٔ مشغلهٔ والدین به دست فراموشی سپرده شده است. خواندن کتاب، در کنار افزایش آگاهی‌های کودکانه ارتباط فرهنگی والدین و فرزند را نیز افزایش می‌دهد و کودک از همان سنین پایین، آموزش می‌بیند که کتاب خواندن را در برنامه‌های روزانهٔ خود قرار دهد.
فقر محیطی و زندگی شهری
سال‌ها پیش، کودکان به‌واسطهٔ زندگی در روستا، از محیط اطراف خود بهره می‌بردند؛ دیدن رودخانه، درختان، تغییرات فصول، کاشت محصولات، نگهداری از حیوانات اهلی و ... موجب می‌شد دانسته‌هایشان افزایش یابد و تجربه‌هایشان غنی شود؛ اما در جهان کنونی، توسعه زندگی شهری و آپارتمان‌نشینی باعث شده است کودکان از حضور در طبیعت و بهره‌گیری از آموزه‌های طبیعی محروم شوند. کسب تجربه در دل طبیعت و آزمون‌وخطاهای طبیعی از الزامات رشد کودکان است؛ بنابراین والدین باید با توجه به این موضوع، بخشی از وقت خود در هر هفته با ماه را همراه با کودکان خود در طبیعت سپری کنند تا کودکان فرصت بازی کردن در طبیعت را پیدا کنند و با فضای طبیعی پیرامون خود آشنا شوند؛ چراکه فقر محیطی، بیشتر در کمین کودکان شهری است تا کودکان روستایی.
منبع: ماهنامه خانه خوبان