سؤال: به خاطر انجام تکالیف شرعی‌ام، توسط هم‌اتاقی‌هایم مسخره می‌شوم و تحت‌فشار هستم؛ چه کنم؟
در ابتدا باید به شما تبریک بگوییم که تلاش می‌کنید هر تأثیری را از محیط نگیرید و با تفکر و تعقل، به آنچه باید عمل کنید، عمل می‌کنید. در این نوشتار به راهکارهایی اشاره می‌نماییم که به شما در این مسیر یاری رساند و انتخاب هرکدام به شرایط خودتان بستگی خواهد داشت.
۱. تقویت کردن باورها و اخلاقیات خودتان
شما می‌توانید به این موقعیت به‌عنوان فرصت هم بنگرید. شرایطی ایجادشده که افکاری مخالف باورهای شما در کنارتان قرار گرفته‌اند و گاهی مسائلی را مطرح می‌کنند که شما قبل از این به آن‌ها فکر نکرده بودید و این، فرصت خوبی است که تک‌تک آن‌ها را یادداشت کنید و محققانه به دنبال استادان مختلف برای حل آن سؤالات بروید. اگر این کار را انجام دهید، هم دلایل دینی در وجود خودتان ریشه‌دارتر خواهد شد و هم فرصتی برای تأثیرگذاری بر دیگران یافته‌اید.
۲. کاهش حضور
درهرصورتی، تلاش کنید حضورتان در اتاق کم باشد و برای استفاده از زمان خود، از سالن مطالعه و دیگر مجموعه‌های فرهنگی و ورزشی خوابگاه یا محله، استفاده کنید و حتی در حالتی که همه اعضای اتاق همفکر هستند، بهتر است درس خواندن خود را در سالن مطالعه انجام دهند؛ اما درصورتی‌که نگاه‌های فرهنگی و اخلاق اجتماعی بسیار متفاوتی دارند، بهتر است مرزی را در رفتارها ایجاد کنید. یکی از علت‌های آن، این است که اگر حضور شما در میان فکر مخالف شما بسیار زیاد باشد، توقع همراهی و همفکری نیز خواهند داشت و تا حدی اجازه ابراز نظر مخالف به شما نخواهند داد. سعی کنید از نمازخانه و مسجد و اتاق دوستان همفکر برای عبادت خود استفاده و تلاش کنید به نحوی عمل کنید که تحت هیچ شرایطی رفتاری غیراخلاقی نداشته باشید؛ برای نمونه، به هم‌اتاقی‌های خود هیچ‌گاه طعنه نزنید؛ هرچند آنان چنین کرده باشند.
۳. اصل تغافل
در مواردی که دیگران به‌جای استدلال آوردن و حق‌جویی، به تمسخر و توهین روی می‌آورند تا حد ممکن باید حضور و عمل آن‌ها را نادیده بگیرید. این موضوع، نشان‌گر روح بلند و کرامت انسانی شخص است و گاهی موجب پشیمان شدن طرف مقابل می‌شود. لازم نیست به هر رفتار بی‌ادبانه‌ای پاسخ دهید؛ بلکه گاهی باید به نحوی عمل کنید که انگار من چیزی از عمل تو متوجه نشدم؛ به‌ویژه درجایی که شخص مقابل ما، غرض چندانی نداشته و در سخن، سهل‌انگار باشد. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: سامان یافتن کار مردم، به این است که طوری باهم معاشرت کنند که مانند پیمانه‌ای باشند که دوسوم آن هوشیاری و زرنگی و یک‌سوم آن چشم‌پوشی و تغافل است.۱
۴. یافتن دوستان همفکر
تلاش کنید در خوابگاه، دوستانی همفکر بیابید. این جست‌وجو را می‌توانید به‌راحتی از مسجد آغاز کنید و با فردی دوست شوید و اگر هم‌اتاقی‌های او ناراحت نمی‌شوند، گاهی برخی کارهای خود را در اتاق آنان انجام دهید و از این طریق می‌توانید برای آینده، هم‌اتاقی‌های همفکری بیابید.
۵. تأثیرگذاری
تلاش کنید به‌تدریج، برای سطحی از تأثیرگذاری، برنامه داشته باشید. کسی که هیچ تأثیری نمی‌گذارد، راحت‌تر تأثیر می‌پذیرد. دانشجوی هر رشته‌ای که باشید، باید نسبت به وضعیت فرهنگی جامعه و اطرافیان خود، دغدغه مند باشیم؛ زیرا بدون فرهنگ، هیچ تخصصی ما را به هدف نمی‌رساند. باید تشخیص دهید که در حال حاضر، چه مرتبه‌ای از تأثیرگذاری را باید دنبال کنید. گاهی آنان را در دل دوست دارید و برای فهم دینی بیشتر آنان، دعا می‌کنید و همین روحیه، به‌طور ناخودآگاه، آنان را متوجه می‌نماید. گاهی با رفتار خوب و شایسته خود، نشان می‌دهید که دین‌داری، چه اثرات زیبایی بر انسان دارد. گاهی سعی کنید دل‌های آماده‌تر را با خود همراه کنید و از طریق تشکیل گروه دوستی همفکران، بر دیگران اثرگذارید و گاهی با پرسیدن سؤالات تشنه کننده در برابر گفته‌های آنان، زمینه را برای تفکر آنان فراهم کنید؛ مثلاً اگر به شما گفتند: «با نماز، چطوری می‌خوای ماهواره امید بسازی؟»، بگویید: «به نظر شما پرتاب کردن ماهواره، برای خوشبخت شدن آدم‌ها کافی است؟» اگر موقعیت مناسب بود با آنان به گفت‌وگو بنشینید و شبهات و اشکالات آنان را بشنوید و پاسخ آن‌ها را از افراد آگاه و عالم بپرسید و برایشان بیان کنید.
درس‌هایی از روش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در برخورد با مخالفان
در قرآن کریم، به نبی خدا در مورد نحوه رفتار با دیگران، چند نوع ذکرشده است. گاهی می‌فرماید: «فقل؛ بگو».
گاهی می‌فرماید: «فأعرض عنهم؛ از آن‌ها روی گردان [و جمع را ترک کن]» و گاهی فقط دلداری می‌دهد؛ «ولاتحزن علیهم؛ بر آنان غمناک مباش». این‌که ما سکوت و تحمل کنیم یا جمع را ترک کنیم و یا با مخالفان به گفت‌وگو بنشینیم، نیاز به دقت دارد و باید راه و روش مناسب را در هر موقعیتی تشخیص دهیم.
۱. روی گرداندن
در مواردی که گروهی نسبت به آیات الهی تمرکز کرده‌اند آن آیات را مسخره و بهانه‌جویی می‌کنند، چون نمی‌توان بر آنان اثری گذاشت، توصیه خداوند به پیامبرش، روی گرداندن و ترک جمع است؛ «وَ إِذا رَأَیتَ اَلَّذِینَ یخُوضُونَ فِی آیاتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتّی یخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیرِهِ؛ هرگاه آنان را دیدی که در آیات ما [به‌منظور استهزاء] فرو می‌روند، از آنان روی گردان؛ تا زمانی که به سراغ کاری دیگر روند».۲
۲. استقامت و صبر
خداوند در مواردی که نیاز است راه به همان صورت ادامه پیدا کند و استقامت پیشه گردد، پیامبرش را دلداری می‌دهد و نیز از او می‌خواهد که سینه‌اش را به خاطر این موضوع در تنگی قرار ندهد؛ «وَ اِصْبِرْ وَ ما صَبْرُک إِلاّ بِاللّهِ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیهِمْ وَ لا تَک فِی ضَیقٍ مِمّا یمْکرُونَ؛ و صبر کن در حالی ک صبر تو، جز باخدا نیست و بر آنان غمناک مباش و از مکرشان در تنگی قرار مگیر».۳ صبر نیز به‌عنوان یک راهکار مستقل مطرح است و شایسته است این آیه شریفه را که دستور به صبر است، در موارد موردنیاز، تکرار کنیم. گاهی هم یادآوری شده که مصلحان و پیامبران قبل نیز تحت آزار و تهمت بوده‌اند؛ «وَ إِنْ یکذِّبُوک فَقَدْ کذَّبَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ؛ و اگر تو را دروغ می‌شمارند، [بدان که پیامبران] قبل از تو را نیز دروغ می‌شمردند».۴ این یادآوری، تأثیر روانی خوبی برای مقاومت خواهد داشت و این راهکار همواره باید در کنار دیگر راهکارها، جاری باشد.
۳. بیان حق
گاهی هم قرآن توصیه به بیان حق می‌کند و این در جایی است که زمینه مساعدی برای شنیده شدن سخن حق، وجود داشته باشد.
۴. ترکیب روش‌ها
در برخی موارد، ترکیب روش‌ها و رعایت تقدم و تأخر آن‌ها، کارساز است؛ مثلاً ترکیب سکوت و صبر و روی‌گردان شدن یا ترکیب بیان حق و سپس سکوت و ادامه ندادن و یا بیان حق و سپس روی‌گردانی؛ یعنی هرکدام در جای خود باید به کار بسته شود. ترکیب بیان حق و سپس روی گرداندن [و نماندن در موقعیت] در آیات ذیل قابل‌مشاهده است:
«وَ یقُولُونَ مَتی هذَا اَلْفَتْحُ إِنْ کنْتُمْ صادِقِینَ؛ و [مشرکان از روی تمسخر به مؤمنان] می‌گویند: اگر راست می‌گویید، این فتح و پیروزی [که به خود وعده می‌دهید] چه زمانی خواهد شد؟» قُلْ یوْمَ اَلْفَتْحِ لا ینْفَعُ اَلَّذِینَ کفَرُوا إِیمانُهُمْ وَ لا هُمْ ینْظَرُونَ؛ بگو: در روز فتح و پیروزی [حتمی مؤمنان]، کسانی که کفر ورزیده‌اند، نه ایمان آوردنشان سودشان دهد و نه به آنان مهلت داده می‌شود؛ «فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ اِنْتَظِرْ إِنَّهُمْ مُنْتَظِرُونَ؛ پس از آنان روی برگردان و منتظر [رسیدن پیروزی] باش که آنان هم [به گمان خود] منتظرند [که بر شما پیروز شوند]».۵
در این آیات، موضع دیگران تمسخر بوده است و پاسخ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز پاسخ به سؤال آنان نیست؛ بلکه تنها نهیبی است هوشمندانه که وقتی آن حضرت موقعیت را ترک می‌کند، آنان از آن نهیب، به فکر فروروند.
در پایان باید گفت که در هیچ‌یک از راهکارها، نباید از یاری و کمک خداوند، غافل شد و خواستن از حضرت حق، باید همیشه در برنامه ما قرار داشته باشد.
پی‌نوشت‌ها:
مجلسی، بحارالانوار، ج 74، ص 167
أنعام، آیه 68
نحل، آیه 137
فاطر، آیه 25
سجده، آیه 28-30
منبع: مجله پرسمان