الف. مفهوم
«معروف» از ریشه عرف به معنای شناخته‌شده و «منکر» از ریشه «نکر» به معنای «ناشناخته» است. به‌این‌ترتیب کارهای نیک اموری شناخته و پسندیده است و کارهای زشت و ناپسند، اموری ناشناخته معرفی شده است. امربه‌معروف یعنی امر به انجام کارهای شایسته و پسندیده و نهی‌ازمنکر، یعنی نهی از انجام کارهای ناشایست و ناپسند.
ب. شرایط وجوب امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر
1. آشنایی به احکام اسلام و تشخیص موارد نیک و بد برای امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر و نیز تعلیم شرایط و موارد آن ضروری است.
2. امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر درهرصورتی واجب است که احتمال اثر داشته باشد. اگر فرد بداند امرونهی بی‌اثر و بی‌نتیجه است، واجب نیست.
3. شخص گنه‌کار اصرار به ادامه گناه داشته باشد، بنابراین، چنانچه شخص گنه‌کار از عمل بد خود دست کشیده باشد، نهی‌ازمنکر لزومی ندارد.
4. امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر مفسده‌ای به دنبال داشته باشد، بنابراین، چنانچه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر به‌طورقطع و یا به‌احتمال‌قوی موجب زیان جان یا مایه آبروریزی و یا خسارت مالی گردد، تکلیف ساقط می‌شود مگر در مواردی که اهمیتش بیش‌تر باشد؛ مانند: از بین رفتن جان عده‌ای از مسلمانان. (تحریر الوسیله، امام خمینی، ج 1، ص 1- 472)
ج. مراتب امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر
امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر چند مرحله دارد:
- قلبی، زبانی و عملی که به ترتیب باید اجرا شود. چنانچه مخالفت قلبی سودی نداشت، باید با زبان به نهی پرداخت و چنانچه با زبان نیز مؤثر نبود، باید عملاً شخص را از کار بد بازداشت.
- اظهار ناراحتی قلبی در برابر بدی‌ها عبارت از چهره در هم کردن، روی گرداندن، دوری گزیدن و ترک رفت‌وآمد و مانند آن، به‌طوری‌که به‌طرف مقابل بفهماند که او کار بدی می‌کند و از او می‌خواهد که دست از آن بردارد.
- راضی بودن ارتکاب گناه خود حرام است. (همان، ص 473)
د. روش اجرای امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر
کسی که امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر می‌کند باید شرایط ذیل را رعایت کند:
1. در راه آن مرتکب گناهی مانند دروغ، توهین و تحقیر نشود؛
2. مانند طبیبی مهربان و پدری عطوف باشد؛
3. رعایت مصلحت طرف را بکند؛
4. از خودخواهی و خودستایی بپرهیزد؛
5. قصدش تنها برای رضای خدا باشد؛
6. خود را منزه از گناه و برتر از گناهکار نبیند؛
7. چه‌بسا که گنه‌کار دارای صفات و اعمال نیکی بوده و نزد خدا محبوب‌تر باشد؛
8. چنانچه بداند و یا احتمال دهد که امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر با تکرار مؤثر است، تکرار واجب می‌شود.
(تحریر الوسیله، چاپ نجف، 1390، ج 1، ص 468- 484)
منبع: مجله دیدار آشنا